Wiatrak przy ul. Fredry
W Kórniku pod koniec XIX wieku było kilkanaście wiatraków. W całej gminie stało ich być może kilkadziesiąt. Poniżej fragment mapy z 1893 roku, z którego możemy wyczytać położenie niektórych wiatraków zarówno w Kórniku jak i Bninie.
Stare kórnickie wiatraki widać również na rycinie Kajetana Wincentego Kielisińskiego wykonanej w 1842 roku.
W roku 1940 wiatraków było już dużo mniej, na niemieckiej mapie prezentującej topografie Gminy Kórnik można zauważyć dwa wiatraki na ulicy Wiatracznej, jeden na ulicy Młyńskiej oraz jeden na przedłużeniu ulicy Reja.
W tym artykule prezentuję wiatrak, do którego udało mi się znaleźć najwięcej materiałów. Stał on na wzniesieniu, w osi ulicy Reja w kierunku osiedla, w miejscu gdzie obecnie znajdują się domu przy ulicy Fredry.
Przez kolejne lata zmieniali się właściciele wiatraka, w ostatnim okresie swojego istnienia należał on do Garstkiewiczów, Frąckowiaków, Stypińskich, Kniatów (kolejność nie jest niestety chronologiczna).
Poniżej zdjęcie panoramy Kórnika wykonane z wieży Zamku przed 1940 rokiem. Na zdjęciu widoczny jest omawiany wiatrak.
Z lewej strony wieży ratuszowej można również dostrzec dach synagogi.
Wiatrak widoczny jest również na zdjęciu lotniczym z 1934 roku.
Fotografie zamieszczone poniżej prezentują wiatrak z bliska, w tle z prawej strony widać budynek Biblioteki Publicznej, daje to mniej więcej orientację w którym miejscu stał wiatrak.
Poniżej porównanie ze stanem obecnym.
Był to wiatrak typu „koźlak”. Według Wikipedii, był to najstarszy i najprymitywniejszy typ wiatraka europejskiego.
Tzw. kozioł stanowił specjalną podstawę, podtrzymującą słup stanowiący pionową oś, wokół której obracano całą konstrukcję wiatraka wraz z mechanizmem po to, aby jego śmigła, zwane też skrzydłami mogły przyjąć odpowiednie położenie w stosunku do napędzającego je wiatru. Do obracania wiatraka służył drąg drewniany długości 8-9 m (tzw. łogon lub dyszel) przytwierdzony jednym końcem do belek izbicowych wewnątrz wiatraka, drugim oparty na odpowiedniej podpórce. Na jego zewnętrznym końcu znajdował się łańcuch przyczepiony do kołowrotu. Kiedy łogon zbliżał się do kołowrotu, przerywano nastawianie, odwijano łańcuch i przenoszono kołowrót na wcześniej przygotowane stanowiska, mogące utrzymać kołowrót w miejscu podczas pracy.
źródło: wikipedia
Poniżej zdjęcie naszego wiatraka wykonane z drugiej strony, widać charakterystyczny drąg do obracania wiatraka.
Na filmie zamieszczonym poniżej możemy zobaczyć na czym polegało przestawianie „koźlaka”.
Poniżej kolejne zdjęcie wiatraka, na którym znajduje się prawdopodobnie Antoni Kniat – jeden z właścicieli.
Kolejna i już ostatnia fotografia pochodzi z 1939 roku. Wiatrak należał wtedy do Stanisława Stypińskiego.
Wiatrak został rozebrany prawdopodobnie krótko po zakończeniu II wojny światowej.
Jeśli są Państwo zainteresowani dokładnym prześledzeniem map użytych w artykule, poniżej podaje linki
Kórnik 1893: http://www.davidrumsey.com/luna/servlet/workspace/handleMediaPlayer?lunaMediaId=RUMSEY~8~1~212505~5500542
Gmina Kórnik 1940: http://www.deutschefotothek.de/documents/obj/71053777/df_dk_0010001_3768
Serdeczne podziękowania za informacje oraz zdjęcia dla:
- Daniela Jankowskiego
- Łukasza Grzegorowskiego
- Tomasza Szuberta
- Elżbiety Lerczakowej
- Michała Półchłopka
Piękny wiatrak stał też w Bninie tak, gdzieś do końca lat sześćdziesiątych. Stal na wzgórzu przy wylocie z Bnina w kierunku na Śrem (ul.Śremska). Jadąc drogą rowerem na grzyby miałem go z lewej strony. Tuż obok była plantacja drzew owocowych państwa Jańczykow . Znanych w rejonie producentów wiśni, czereśni, kiszonej kapusty i ogórków. To właśnie u państwa Jańczykow zarobiłem pierwsze pieniądze przy zrywaniu wiśni . Za te pierwsze – moje pieniądze kupiłem m.in. okulary słoneczne . Byłem z nich bardzo dumny. Wiatrak na wzgórzu – dla mnie stał tam zawsze. Pewnego razu jadąc przez Bnin na Dolny Ślask stwierdziłem że wiatraka nie ma. :(
Dziękuję za bardzo ciekawe opracowanie, dzięki któremu wiatraki w Kórniku nie będą zapomniane.
Podobnie jak autor artykułu „Wiatrak przy ul. Fredry” podejmuję także działania by jak najwięcej zachować w pamięci informacji o młynach wietrznych, które bezpowrotnie znikają z naszego krajobrazu.
Z tego tytułu zapoznałem się z albumem zdjęć – prawdopodobnie z pierwszymi polskimi wojskowymi zdjęciami lotniczymi, na których są uwiecznione wiatraki. (szerzej o tym piszę w dziale Zdjęcia – Środa Wlkp. w „Wirtualnym Muzeum MOJE WIATRAKI” link: http://www.wbc.poznan.pl/publication/251856 ).
Pasjonatów dziejów Kórnika zapewne zainteresuje to, że w albumie tym są także zdjęcia zamku Działyńskich z Zamojskich wykonane 24 lipca 1919 r. z wysokości 50 i 60 m. ( link do całego albumu: https://polona.pl/item/21142307/0/ )
Z dużym zainteresowaniem zapoznałem się z opracowaniem „Wiatrak przy ul. Fredry”. Z całą pewnością przyczyni się do zachowania pamięci o młynach wietrznych, które można było w przeszłości podziwiać w wielkopolskim krajobrazie. Serdeczne za to podziękowania dla autora!
Artykuł jest bliski memu sercu, bo także podejmuję działania by zachować pamięć o wiatrakach.
Na portalu CBN Polona Biblioteki Narodowej jest dostępny album, w którym m.in. znajduje się prawdopodobnie najstarsze lotnicze polskie zdjęcie, na którym są uwiecznione wiatraki (więcej na ten temat w moim opracowaniu „Wirtualne Muzeum MOJE WIATRAKI” – dział Zdjęcia ‘ Środa Wlkp. – link: http://www.wbc.poznan.pl/publication/251856 ).
O tym albumie piszę, bo pasjonatów dziejów Kórnika z pewnością zainteresuje to, że są tam także zdjęcia lotnicze zamku Działyńskich i Zamoyskich wykonane 24.07.1919 r. z wysokości 50 i 60 m (link do całego albumu.https://polona.pl/item/21142307/0/). Najprawdopodobniej zdjęcia wykonano przy wykorzystaniu samolotu i sprzętu zdobytego przez Polaków 6.01.1919 r. na lotnisku Ławica.